Bibelen om mennesket – et kort riss

Av Bård Løkken Knapstad

Den kristne troens lære om mennesket har tre hoveddimensjoner ved seg:

1. Mennesket som skapt.
2. Mennesket som synder
3. Mennesket som frelst.

1. Skapt

Viktige tekster:

• 1 Mos 1,27 (mennesket skapt i Guds bilde)
• 1 Mos 2 (andre skapelsesberetning)
• 1 Mos 5,1 (mennesket skapt i Guds bilde)
• Jesaja 54, 1-10 (Gud i et slektskapsforhold til oss. Omsorgen begrunnes i kjærlighet, ikke plikt)
• Salme 8 (menneskets posisjon i skaperverket)
• Salme 139 (Guds altomfattende omsorg)
• Kol 1,15 (Jesus som Guds bilde)
• Ef 4,24 (det nye mennesket i Guds bilde)
• Jak. 3,9 (mennesket som skapt i Guds bilde)

Å være skapt

Gud lager mannen (adam) av jord (adamah) (1 Mos 2,7).

Dette lille hebraiske ordspillet sier noe om menneskets posisjon.

Vi kommer fra jorden, er små og forgjengelige og tilhører derfor naturen. Samtidig er vi de eneste av Guds skapninger som får ”livspust” (neshama).

Vi er derfor en del av helheten, samtidig som vi er satt over skaperverket for å forvalte det.

Videre betyr det å være skapt at vi er ønsket, villet og planlagt av Gud.

Guds forhold til mennesket kommer også til uttrykk gjennom hans navn. Gud heter ”go el”, ”Herren forløseren”.

Det beskriver en person som av kjærlighet til sine slektninger hjelper dem i en vanskelig situasjon. Det kan være en fattig enke eller et barn som har mistet sine foreldre (Jes 54,1-10).

Vi ser at Gud omtaler menneskene som sine slektninger og at han handler omsorgsfullt mot dem, ikke av plikt, men av kjærlighet.

Uttrykket ”Guds bilde” har tre hoveddimensjoner ved seg

1. Vi har noe av Guds vesen og egenskaper i oss.
   Vi ligner litt på Gud, f.eks ved fornuft, skaperevne osv.
2. Vi er Guds viseregenter på jorden (Salme 8) og er satt til å forvalte jorden på en best mulig måte.
3. Vi står i en relasjon til Gud. Gud taler til oss som en person, fra et ”jeg” til et ”du” noe han ikke gjør med dyrene.

Denne tanken er godt uttrykt i det berømte maleriet ”Gud og Adam” av Michelangelo, hvor Guds finger berører Adams. Dette betyr at det ikke er spesielle evner som er grunnlaget for å si at mennesket er Guds bilde.

Det er den relasjon Gud setter mellom seg selv og mennesket som er gudbilledlighetens grunnlag.

Den er like sterk enten man er rikt mentalt utrustet, har Downs syndrom, eller er et foster i mors mage (Salme 139,15-17).

 

2. Mennesket som synder

Ved syndefallet, som viser vårt opprør mot Skaperen, blir menneskets forhold til Gud brutt.

Dermed går viktige aspekter ved gudbilledlikheten tapt.

Vi er ikke lenger i stand til verken å leve ut det som skaperen la ned i oss, eller til å ta i mot Guds gaver. Men Guds kjærlighet til skapningen (jf Jesu holdning til mennesker), vår verdi, forvaltertanken og hensikten med våre liv står fast.

Paulus’ ord om at ”det finnes ikke en som gjør det gode” (Rom. 3,12) betyr ikke at mennesket ikke er i stand til å gjøre gode gjerninger mot hverandre (horisontalt). Men uten forsoning med Gud blir vårt forhold til Ham håpløst (vertikalt).

 

3. Mennesket som frelst

Ved forsoningen blir forholdet til Gud gjenopprettet og gudbilledlikheten gjenoppstår slik den var tenkt, dog fremdeles i en ufullendt form inntil Jesu andre komme.

Augustin uttrykker dette slik:

«Herre, du har skapt oss til å være dine, og vårt hjerte er urolig til det finner hvile hos deg.»

Guds kjærlighet til mennesket kan nå igjen erfares gjennom Jesus Kristus.

 

---

 

Guds blikk og de mange blikkfanga!

Av Margunn Serigstad Dahle

Det velkjende slagordet ”se og bli sett” kan ha mange tydingar i samtida vår.

I eit kristent perspektiv rører det ved sjølve kjerna i det å vere menneske, som skapt i Guds bilete. Han såg – og Han ser.

Møter me Guds blikk, eller søkjer me til andre blikkfang?

 

”Kle meg ved å sjå meg!” (ukjent)

Slik står det på ein gul ”post it”-lapp ved pulten på kontoret mitt.

Eit sårt, gjennomtrengjande rop frå eit medmenneske som kjenner seg ribba for verdi…

Som er sårbart og nakent, – som tryglar etter å verte lagt merke til, – som søkjer etter å verte fanga av eit oppmerksamt blikk…

Me kjenner det igjen frå kvardagen vår, om enn ikkje i så dramatisk forstand; Dette behovet for å verte sett, verte lagt merke til.

• Tenåringen du er mor, onkel eller bestemor til, som på dei mest finurlege måtar indirekte ropar ”Sjå meg!”
• Nevøen på tre år som ikkje levnar nokon tvil om kva behovet er når ropet rungar høgt og tydeleg ”Sjå på meg, tante! Sjå berre på meg!”
• Og sanneleg kjenner me det òg i eige liv, denne gode følelsen når nokon ser meg!

Og om me tenkjer litt etter og utvidar sirkelen – til nabolaget, arbeidsfellesskapet og den kristne forsamlinga, til bygda eller byen me bur i – så slår det oss at det er flust med rop om å bli sett.

For ikkje å snakke om alle slike rop som meir og mindre høglytt møter oss i media.

”Kle meg ved å sjå meg!” Ja, djupast sett er det igrunnen det mange ropar etter; å verte kledd. Å verte stadfesta og kjenne at dei betyr noko, – at dei er verdifulle.

Mange av medmenneska våre opplever det som om heile haldepunktet for verdien deira ligg i dette å vere sett av andre – i dette å vere under andre sitt blikk.

”Du ser meg, altså er eg” kan faktisk vere ei dekkjande formulering. Verdi og sjølvbilete er forankra i det å vere sett!

Med utgangspunkt i kristen tru, merkar me oss umiddelbart at ei slik formulering indirekte viser til dette at me er skapte til fellesskap med kvarandre, – til å ta omsorg for kvarandre, ja, til å sjå kvarandre…

Men me merkar oss noko meir. Utsegna ”Du ser meg, altså er eg” er ein peikar mot den djupe bibelske sanninga at haldepunktet for verdien vår ligg i det å vere under Guds blikk, – i det å vere sett av Han, Han som har skapt oss i sitt bilete.

Haldepunktet for verdien vår ligg altså i utgangspunktet vårt!

 

”Du såg meg…” (salmisten)

”For du har skapt mitt indre, du har vove meg i mors liv.
Eg takkar deg fordi eg er skapt på skræmeleg underfull vis.

Underfulle er dine verk, det veit eg så vel.
Mine bein var ikkje dulde for deg då eg vart skapt i løyndom og forma djupt i jorda.

Du såg meg då eg var eit foster, i di bok vart alt skrive opp; mine dagar fekk si form før ein einaste av dei var komen.

Kor høge dine tankar er, Gud, kor veldig summen av dei!
Vil eg telja dei, er dei tallause som sand; kjem eg til endes med det, er eg enno hjå deg.”
(Sal 139, 13-18)

”Du såg meg då eg var eit foster…” les me i denne mektige salmen.

Guds blikk var festa på oss frå fyrste stund!

Ja, Gud såg meg då, og Han ser meg alltid. ”Du er Gud som ser” seier òg Hagar når ho er på rømmen frå Sarai, og vert stansa av ein Herrens engel (1 Mos 16, 13-14).

Me lever altså under den treeinige Gud sitt heilage, kjærleiksfulle blikk, han som skapte oss i sitt bilete (1 Mos. 1, 26-27).

”La oss skape…” sa den treeinige Gud. Det var altså fellesskap, kjærleik og kommunikasjon i treeininga.

Gud trong ikkje skape mennesket, men han ville det

Han skapte oss alle i kjærleik, – me er vilja av han.

”Mennesket er verken engel eller dyr”, skreiv den kristne, franske filosofen Pascal på 1600-talet. Nei, me er skapte som personar, som mann og kvinne, i biletet til ein personleg Gud!

Dette er stikk i strid med mykje av den rådande tenkjinga om kjønn og seksualitet i samtida vår.

”Kjønn er ikke, kjønn blir”, seier ein av dei mest profilerte norske forskarane på dette feltet, Wencke Mühleisen. Ho vektlegg kulturen si rolle i forhold til det mannlege og det kvinnelege.

Men Bibelen er klar; me er i utgangspunktet skapte som mann og kvinne. Frå fyrste stund i mors liv er det fastlagt genetisk om det er det eine eller det andre kjønnet.

Skapte til fellesskap

Skapte som personar, og skapte til fellesskap med Gud og med kvarandre.

”No man is an island” sa den engelske kristne forfattaren John Donne nokre år før Pascal. Nei, som menneske er me ikkje som isolerte øyer.

Og vidare: me er skapte med ein hensikt. Me har fått del i kulturoppdraget og forvaltaransvaret.

Som menneske er me difor Guds representantar på jorda (jfr. Sal 8, 6-9). Skapte i Guds bilete, – her ligg utgangspunktet vårt og her ligg haldepunktet for verdien vår.

Men det var noko som gjekk forferdeleg gale:

”Våre synder reiv isunder, bandet mellom Gud og mann. Me frå Gud fõr alle vilt, derfor gjekk det alle ilt. Då frå Gud, vårt liv, me rømde, alle vart til døden dømde…”
(Sangboka nr. 289).

Ved syndefallet vart likskapen med Gud forvrengt, men ikkje heilt øydelagt.

Mennesket er framleis krona på skaparverket! Og jamvel i syndefallet vert verdien vår streka under, i det at Gud tek mennesket på alvor og stiller oss til ansvar.

Synda skilde og likskapen med Gud vart forvrengt

I staden for å fullkome spegle Guds bilete, vart likskapen utydeleg, som når ein ser seg sjølv i ein spegel på tivoli. Synet på oss sjølve og opplevinga av identitet og verdi vart dramatisk endra i og med syndefallet.

I staden for å kjenne fridommen i fellesskapet med Gud og med kvarandre, vart fridom sett på som det å vere fri ifrå fellesskapet.

Opprør, mistru og vantru pregar nå situasjonen. I staden for kjærleik til Gud og kvarandre, kjem eigenkjærleiken. Slik kunne me ha halde fram, og nettopp fordi me er så prega av syndefallet og konsekvensane av det, treng me å be som salmisten:

”Ransak meg, Gud, og kjenn mitt hjarta, prøv meg og kjenn mine tankar!
Sjå om eg er på den vonde vegen, og lei meg på ævevegen!”
(Sal 139, 23-24)

Men mennesket er framleis – etter syndefallet – skapt i Guds bilete med uendeleg verdi!

Difor er menneskelivet framleis heilagt og ukrenkeleg, slik det vert streka under i Guds pakt med Noa (1 Mos 9,6). Og difor skal me ikkje tale nedsetjande om nesten vår, slik Jakob formanar oss. (Jak. 3. 9-10)

Identiteten vår som menneske må altså verte forstått i lys av Bibelen si store forteljing, der skapinga, syndefallet, frelsa og fullendinga er dei sentrale orienteringspunkta.

Så langt har fokus vore på skapinga og syndefallet. Frelse og fullending står difor i sentrum i det fylgjande.

Gud har løysinga

Ansvaret me står med – og skulda me ber på – andsynes Gud, kunne berre Gud sjølv finne løysinga på.

”Ingen andre enn mennesket skulle det, ingen andre enn Gud kunne det, difor vart Gud menneske” sa mellomalder-teologen Anselm.

Og me kan juble ut: ”Lov og takk, vår Gud som ville, Oss til sæla, liv og von, Semja dei som synda skilde, Gud og mann, uti din Son!” (Sangboka nr. 289)

Ved Jesu død og oppstode vart fellesskapet med Gud gjenoppretta (jfr. Rom 3,25-26). I trua på Jesus vert mennesket tilgitt og oppreist av Gud.

Den sanne identiteten vår som menneske vert funnen igjen i det gjenoppretta fellesskapet med Han som skapte oss i sitt bilete. Fellesskapet med Han som såg, og som ser.

Han som vil ”halde blikket vårt” i kjærleik, tilgjeving og oppreising. Der finn me ”vårt sanne eg”. Det er i dette fellesskapet mennesket er skapt til å leve, i tid og æve.

Så er Bibelen sitt løfte at ein dag – i fullendinga – skal kvar den som trur på Jesus, verte Han lik og fullkome spegle Hans bilete.

Men allereie her og nå er kvar den som trur på Jesus, ikledd det nye mennesket:

”For de har lagt av det gamle mennesket med dei gjerningar det gjer og ikledd dykk det nye mennesket, som vert fornya etter sin skapars bilete og lærer han å kjenna.”
(Kol 3, 9b-10).

Gud ser og Gud kler

”Kle meg ved å se meg”, står det på den gule lappen.

Gud ser, og på grunn av Kristi frelsesverk kler han den som trur på Jesus, i den fullkomne rettferdsdrakta. Gud kler altså den som trur på Jesus med hans/hennar sanne identitet.

• Treng me som trur på Jesus å verte minna om at utgangspunktet vårt (som skapte i den treeinige Gud sitt bilete) er haldepunktet for verdien vår?
• Treng me å verte minna om at me lever under Guds blikk og at me vert ikledd den sanne identiteten vår i trua på Jesus?
• Får dette prege sjølvbiletet vårt, slik at me finn kvile og tryggleik her, òg når me føler oss på nullpunktet?

Når apostlane skriv om det kristne livet – om det å stendig verte meir slik me var skapte til å vere – nyttar dei både positive og negative ordelag.

Positivt om å fylgja etter og likne Jesus, negativt om å ikkje skikke seg likt denne verda (jfr. 1 Pet 2, 21 og Rom 12, 2). Og både verda rundt oss, og ikkje mindre menneskenaturen i oss, vil så gjerne fange blikket vårt og fortelje lygn om kva som gir oss verdi!

For i staden for å kvile under Guds blikk, flakkar blikket vårt ofte i ulike retningar for å finne feste. Så veit me òg inderleg vêl at mange av dei me har rundt oss – dei me som kristne er sette til å vere lys og salt blant – søkjer tilflukt i ulike slags blikkfang når dei skal seie noko om verdien sin.

Høyrer me det tause ropet ”Kle meg ved å sjå meg”?

Eit knippe blikkfang i samtida vår

1) Prestasjonane våre

Kor fort skjer det ikkje at me ubevisst måler oss sjølve ut frå det me presterer, det me kan peike på og seie ”det har eg fått til…”?

Anten det er i privatlivet, i arbeidslivet eller i den kristne forsamlinga, kjem det synlege så lett i fokus. På mange vis er dette naturleg.

Mennesket er skapt av ein kreativ Skapar til å arbeide, til å vere kreativ. Det gir sjølvsagt mange synlege resultat.

Men alt me gjer, òg det usynlege, skal me få gjere til Guds ære! Det ingen andre ser utanom Ein, det me utfører ”for the audience of One”, under Guds blikk…

”Og alt de gjer, i ord og gjerning, gjer det i Herren Jesu namn, med takk til Gud Fader ved han” (Kol 3.17)

Alt me gjer!

Men likevel, uansett kor viktig del av livet arbeidet og kreativiteten er – anten det er i eller utanfor heimen og anten det me gjer vert sett av mange eller éin – så er ikkje verdien vår knytta til det me presterer.

Diverre er det svært typisk for samtida vår å gjere nettopp det! Og sanneleg samsvarar det godt med menneskenaturen.

Når me ikkje kan vise til så mykje synleg, til dømes p.g.a. sjukdom, ligg det ikkje då nær å tenkje ”kven er vel eg?”

Me kjenner det igjen, òg frå arbeidet i den kristne forsamlinga. Blikket festar seg så lett i mangel på prestasjonar, og sjølvbiletet vert deretter. Prestasjonane våre har vorte eit blikkfang for verdien.

 

2) Eigendelane våre

”Vi har alt, men det er også alt vi har” syng artisten Ole Paus, ærleg som berre det. Og me har mange ærlege rundt oss, som erkjenner at dei midt i velstanden kjenner seg fattige.

Men samstundes er materialismen litt av ei snare for kvar og ein av oss, på så mange vis. Kor sterkt pregar ikkje kjøpefesten òg oss kristne? Og kor lett er det ikkje å la seg lure til å feste verdien vår i det me eig, – å forankre meininga der?

Dette gjeld slett ikkje berre ungdommane, som er i ein livsfase der dei i særleg grad er på leit etter å finne seg sjølv.

Anten ein er ung, vaksen eller eldre, søkjer ein så lett til ”merkevarer” – på dei mest ulike områda – i forbrukarsamfunnet vårt. Me lar oss lure til å tru at me kan kjøpe identiteten vår.

Men som menneske ber me Guds merke, som skapte i Guds bilete og elska av Han! Identiteten og verdien vår er Gudgitt.

Merkevarene og eigendelane er falske blikkfang…

 

3) Opplevingane våre

”Me lever i ein opplevings-sentrert kultur” vert det ofte sagt. Og jakta på den gode opplevinga er ikkje ukjent for nokon av oss. Berre tenk på alle reiseopplevingane det stendig vert snakka om!

Kor me enn vender oss i samtida, møter me bodskapen om at den gode følelsen er viktigare enn alt anna, og den følelsen fortener me å ha.

Det kjende slagordet frå reklamen: ”Fordi du fortener det” spelar på djupe strenger og har fått vide konsekvensar.

Nytinga – og nytingssjuka (hedonismen) – står altså i fokus. Ein skal oppleve å ha det godt på alle vis. Behova skal verte tilfredsstilt når – og på den måten – ein sjølv vil, på alle område i livet – frå gourmetmåltid til sex.

Bodskapen frå samtida er ikkje berre at ein fortener den gode opplevinga, men at det er den gode opplevinga som gir meining til kvardagen!

Korleis formidle til ikkje-kristne vener og naboar at lukka og meininga slett ikkje ligg i alle dei gode opplevingane – i den flotte reisa eller i det herlege måltidet – samstundes som me skal få nyte alt dette?

Som kristen lever ein midt i denne spenninga mellom å få gle seg over alle gode gåver Gud gir og å gi Gud æra som Givaren.

Den kjende kristne forfattaren C.S. Lewis seier ein del om dette, og viser kor gale det endar når gåva vert det endelege i staden for Givaren.

Utan dette perspektivet vert alt ”fåfengd og jag etter vind” (Forkynnaren).

Dette utfordrar oss på mange plan, og i eige liv. For sjølv om me som kristne veit kor verdien vår er forankra, kjem følelsane fort i ulage – og blikket byrjar å flakke – når samtalen i det kristne fellesskapet til dømes går på alle dei flotte reiseopplevingane andre har hatt. For; ”kven er vel eg?”

 

4) Relasjonane våre

Kva så når fokus for samtalen rundt måltidet i misjonsgruppa er retta mot barna, barnebarna, mannen/kona eller kjærasten, – og ein sjølv kanskje er singel, ikkje forelder eller ikkje besteforelder?

Relasjonane til andre menneske er viktige og Gud-vilja, men følelsesmessig kan me kristne lett ende opp med å forankre mykje av verdien vår i den sivile statusen me har.

Dette gjeld uansett kor vêl ein veit at det ikkje er der verdien vår ligg, men derimot i relasjonen til Gud, og då særleg i fellesskapet med Han gjennom Jesus.

Samtida vil nemleg fange blikket vårt nettopp i sivil status og aktuelle relasjonar, slik at verdien vert forankra der. Kva så når ein lever med brotne relasjonar?

Uansett livssituasjon: me treng å feste blikket vårt på Han og kvile i den grunnleggjande relasjonen til Skaparen vår, den me har gjennom Jesus. Det er i det fellesskapet me fyrst og fremst er skapte til å få leve, i all framtid!

 

5) Utsjånaden vår

Korleis ein ser ut, er eit svært så effektivt blikkfang for opplevinga av verdi.

Kven ein er, er for mange knytt til det ytre. ”Image is everything” er diverre ikkje eit tomt slagord. Me lever i ei tid der det gode, lukkelege livet for mange er knytt til å ha den og den utsjånaden.

Det er ikkje tal på alle undersøkjingar, særleg blant unge, som viser kor skremande aktuelt dette er. Seinast kom det til uttrykk i overskrifta ”Frustrerte Fruer gir frustrerte tenåringer”.

Det er om å gjere å ha eit ytre som passar inn i reklame-biletet. Identitet er altså knytta til eit såkalla vellukka ytre, og ein er sjølv ansvarleg for å skape den perfekte kroppen.

I ”forbrukskatedralen” kan ein òg kjøpe seg ein ny identitet og vise den fram for andre. ”Du er det du har på deg”!

Vidare; ”du kan bli ny”, og det i djupare forstand av ordet enn det ein umiddelbart tenkjer på når me les ”Bli ny” på framsida av eit vekeblad.

Som kristne veit me betre, – men får det at me veit betre, prege oss i eige liv?

Dei meir og mindre tilslørte bodskapa frå omgjevnadane sig så lett inn, direkte eller indirekte, ikkje minst frå mediemylderet. Bodskapa om at me eigentleg berre er natur, og at verdien ikkje ligg i oss, men er festa på oss.

Vidare: alle bileta – levande og stillbilete – som omgir oss, gjer sitt til at me lett får ei betraktarrolle både i møte med oss sjølv og med kvarandre.

Det ein ser, er liksom alt det som er. Me steller oss fram for kvarandre sine blikk. Dei andre forbrukar imaget vårt og me forbrukar deira, utan at det oppstår noko verkeleg fellesskap.

“Mennesket ser på det som fell i auga, men Herren ser på hjarta” (1 Sam 16, 7). Me stansar vel ikkje ved det ytre når me møter kvarandre?

Og: me lar vel ikkje sjølvbiletet vere farga av om me passar inn i samtida sitt ideal? Sanneleg treng ein igjen og igjen å spegle seg i sanninga om seg sjølv og kvarandre, – i Guds blikk. Og vidare: Me treng å hjelpe kvarandre til dette i det kristne fellesskapet! Dette gjeld alle aldrar, men i særleg grad gjeld det ungdommar som i dag vert utsette for eit enormt press på dette feltet.

Dei mange blikkfanga – og Guds blikk

Prestasjonane, eigendelane, opplevingane, relasjonane og utsjånaden er eit knippe aktuelle blikkfang. Det er ikkje vanskeleg å kjenne seg igjen, verken i eige liv eller i samtida.

Områda kan i seg sjølv verke harmlause nok, men dei vil så lett vil fange blikket vårt og halde det der, som forankring av verdien. Og kva er det som bind desse ulike blikkfanga saman?. Jau, alle vil forankre verdien og identiteten i noko ytre, i noko utvendig.

Kanskje er det ikkje så rart då at stendig fleire i samtida vår – i fullt alvor – hevdar at mennesket ikkje har nokon indre identitet.

Det er inga kjerne som er ”eg” her inne, som gjer at eg gjennom heile livsløpet er meg. Identiteten er flytta utanpå, slik at ein tek den av og på, som eit anna klesplagg. Mennesket er ikkje ein, men mange.

Det vert difor snakka om identitetar, ikkje om identitet. I ein sum, for å seie det med samfunnsredaktør Erling Rimehaug i ein kommentar i Vårt Land: 

”Mennesket har ingen kjerne uten det som finnes som image i andres øyne, – som rollemasker på scenen.”

Den kjende popartisten Madonna er eit stjerneeksempel her. Det er ikkje tal på alle dei ulike ”identitetane” ho har hatt gjennom karrieren, ikkje minst knytta til seksualitet og religiøsitet.

”Frå bifilt sex-ikon til dydig barnebokforfattar” er ein treffande omtale av henne. Nå i det siste står ho fram som mor, nærast med stor M, og er samstundes langt inne i den jødiske kabbalatradisjonen.

I sterk kontrast til alt dette står så Bibelen sitt ord om at haldepunktet for verdien vår ligg i utgangspunktet vårt: Mennesket er skapt i den treeinige Gud sitt bilete – og lever under Hans heilage, kjærleiksfulle blikk.

Men når dette blikket frå Gud ikkje vert møtt frå mennesket si side, flakkar blikket vårt andre stader i håp om å finne feste. For stendig fleire vert blikkfanget noko ytre, og dermed noko som stendig kan endrast. Her anar me kanskje djupna i ropet ”Kle meg ved å sjå meg!”.

Men Han som såg – og som stendig ser – Han vil at mennesket som Hans unike skapning skal få kvila i Hans nådefulle blikk. Dette blikket møter vi i Hans eige andlet:

 

Herren velsigne deg og vare deg!
Herren la sitt andlet lysa over deg og vere deg nådig!
Herren lyfte sitt åsyn på deg og gjeve deg fred!